W 130. rocznicę urodzin Jarosława Iwaszkiewicza. Ze względu na prawa autorskie zaprezentowane zostały tylko fragmenty słuchowiska w dwóch odcinkach.
TEATR POLSKIEGO RADIA --    • Teatr Polskiego Radia   -- ”Matka Joanna od Aniołów”. Słuchowisko cz. 1 i 2/3. (Obszerne fragmenty).
Wideo E. Ch.

Adaptacja i reżyseria: Tomasz Cyz;
Realizacja akustyczna: Andrzej Brzoska;
Muzyka: Dominik Strycharski;
Kierownictwo produkcji: Beata Jankowska.
Obsada:
Magdalena Czerwińska (Matka Joanna), Adam Woronowicz (ojciec Suryn), Ewa Prus (Siostra Akruczy), Mirosław Konarowski (ks. Brym), Adam Ferency (Rebe), Maria Maj (Awdosia), Wojciech Chorąży (Wołodkowicz), Filip Kowalczyk (Kaziuk), Anna Bieżyńska, Matylda Giegżno, Zuzanna Lit, Anastazja Małocha, Katarzyna Pośpiech, Karolina Rzepa (Zakonnice), Maciej Cymorek, Robert Czerwiński, Dawid Ściupidro, Mateusz Weber, Jakub Zając, Maciej Zuchowicz (Głosy), Grzegorz Małecki (Szatan).
==================
Iwaszkiewicz napisał "Matkę Joannę od Aniołów" podczas II wojny światowej, w 1943 roku. Opowiadanie po raz pierwszy ukazało się w 1946 roku w zbiorze "Nowa miłość". Jak podaje Stefan Melkowski w książce "Świat opowiadań. Krótkie formy w prozie Jarosława Iwaszkiewicza po roku 1939"

Matka Joanna od Aniołów" zainspirowana jest wydarzeniami, które miały miejsce we francuskim Loudun w XVII wieku. Niemal cały zakon urszulanek, na czele z przeoryszą Jeanne des Anges, miał zostać tam opętany przez diabły, co objawiało się m.in. obnażaniem się, konwulsjami czy obscenicznym zachowaniami. Za winnego uznano oskarżonego o czarnoksięstwo księdza Urbaina Grandiera, autora książki krytykującej celibat w kościele katolickim i politycznego przeciwnika kardynała Richelieu. Grandier został w 1634 roku spalony na stosie.

Iwaszkiewicz spolszczył Loudun na Ludyń, który osadził na Smoleńszczyźnie. Głównym bohaterem uczynił księdza Suryna; akcja opowiadania rozgrywa się już po śmierci Grandiera, która jest tylko wzmiankowana. Suryn przyjeżdża do Ludynia, by egzorcyzmować matkę Joannę od Aniołów.

Natężenie teologicznych dysput i historyczny kostium, służące przypuszczalnie pisarzowi zdystansowaniu się od bieżącej, dramatycznej sytuacji wojny na rzecz snucia ogólnych rozważań o złu, sugerują odczytywanie “Matki Joanny od Aniołów” jako paraboli. Iwaszkiewicz jednak celowo – choć jedynie w dialogach, ustami bohaterek opowiadania – wprowadza ciągłą wątpliwość co do prawdziwości opętania matki Joanny. Problemy teologiczne splatają się tu z psychologią. Opisy stanów emocjonalnych Suryna, który jako pobożny ojciec natychmiast próbuje je pojąć w kontekście swej wiary, przynależą do obu tych porządków.

Świat "Matki Joanny" przesiąknięty jest religijnością, rozumianą jednak szerzej niż jako konkretna praktyka religijna – Iwaszkiewicz zainteresowany jest również powszednimi przejawami myślenia religijnego czy magicznego: Suryn uspokaja się patrząc choćby na gwiazdy, wierząc, że to pośredniczki między ziemią a stworzycielem.

W Ludyniu wszyscy dyskutują o diabłach i roztrząsają, skąd bierze się zło – mówią o nich zarówno ksiądz Brym i ojciec Suryn, jak i Kaziuk i Juraj – dwóch parobków. Centralną rozmową o dobru i złu jest dyskusja Suryna z rebem Isze. Razem z cyganką Awdosią – która na początku opowiadania wróży Surynowi, wywołując tym jego lęk – pełni w opowiadaniu funkcję przedstawiciela odmiennej tradycji duchowej. Rozmowa z cadykiem jest dla Suryna najbardziej wstrząsającą teologiczną dysputą. Sugeruje on manichejską wizję świata, w przeciwieństwie do uspokajającego wcześniej Suryna proboszcza, który uważa, że Boże zezwolenie na triumf zła musi mieć jakieś znaczenie.

Iwaszkiewicz gra dualizmami: opozycjami ciemności i światła, czernią i bielą. Bohaterowie, którzy najsilniej oddziałują na Suryna, są jakby na pograniczu – matka Joanna podczas opętania idzie niesymetrycznie, ma też skrzywioną posturę (co narrator podkreśla kilkukrotnie), z kolei u rebego Isze panuje półmrok, słabo rozjaśniany przez palące się liczne świece. Równie dwuznaczne, trudne do łatwego przyporządkowania jest uczucie Suryna do matki Joanny. Z jednej strony można czytać je jako miłość romantyczną, Suryn czerpie przyjemność z przebywania z matką Joanną, dostrzega w niej piękno, mimo że przez narratora opisana jest jako nieatrakcyjna. Z drugiej – ksiądz pragnie wybawić matkę Joannę od diabłów, modli się, by wziąć na siebie jej cierpienia, tak, jakby chciał ją zbawić jak Chrystus. Porządki te nie tyle są rozłączne, co raczej przeplatają się wzajemnie, nie da się ich od siebie rozdzielić.

Seksualność jest tu niebezpieczna – Suryn jest samobiczującym się ascetą, matka Joanna z kolei potrzebuje egzorcyzmów między innymi właśnie dlatego, że otwarcie mówi o swoim pożądaniu, a opisując swoje demony, wymienia, jaką część jej ciała zamieszkuje każdy z nich.
Natalia Sajewicz, grudzień 2019.