बाह्र भैरब नांच २०७९ || रामबजार खत - मङ्गसिर २९

भैरब नाचमा बाह्रजना नर्तक भैरब, काली, इन्द्रायणी, बाराही, कुमारी, विष्णुवी, ब्रम्हायणी, महेश्वरी, गणेश, दागिनी (पार्वतीको रुप) भुच्चा र कवाङ भई नृत्यस्थलमा आउँछन् । यी भैरब गणका पात्रहरु विभिन्न शास्त्रीय गीत, सङ्गीत, वाद्यवादनको तालमा आफ्ना हाउभाउ र कटाक्ष देखाएर दर्शकलाई मन्त्रमुग्ध पार्छन् ।

पोखरामा ६÷६ वर्षको अन्तरालमा प्रस्तुत गरिने यो नाच सामान्यतः बेलुकीपख सुरु भएर मध्यरातमा समापन गरिन्छ । नाच सुरु हुनुअघि नर्तकहरु भैरबटोलमा अवस्थित भैरब मन्दिरबाट मुकुट पहिरी हिँड्दै नाच्दै नृत्य प्रदर्शनका लागि माग गरिएको र तोकिएको स्थानमा आइपुग्ने गर्दछ ।

उनीहरु आइपुग्नासाथ नृत्य आमन्त्रण गरेको व्यक्ति वा संस्थाका सदस्यले भैरब र भैरब गणको पूजाआजा र आराधना गर्ने प्रचलन छ । नृत्यस्थलमा इच्छुक जो कोही पनि विधिवत् रुपले पूजा गर्न सकिने र पूजाआजाका क्रममा पनि मधुर वाद्यवादनमा नर्तकहरु नाचिरहने गर्दछन् । नृत्य प्रदर्शन एक मनोरञ्जनात्मक क्रियाकलाप भन्दा पनि विशेष धार्मिक क्रियाकलापका रुपमा रहेको छ । उक्त क्षणमा नाच्ने नृत्यलाई ‘गंछि प्याखँ’ भनिन्छ ।

‘गंछि प्याख’ ले सम्पूर्ण गण नाचमा सहभागी छन् भन्ने अर्थ दिन्छ । पूजा समाप्त भएपछि चरण चरणमा विभिन्न नृत्य सम्पन्न गरिन्छ ।

पहिलो चरणमा भैरब र दुई बालकलाकार भुच्चा र कवाङको नृत्य हुन्छ जसलाई ज्योति नृत्य भनिन्छ ।

दोस्रो चरणमा चार भैरबको नृत्य हुन्छ जसमा भैरब, काली, इन्द्रायणी, बाराही हुन्छन् भने लगत्तै तेस्रो चरणमा चार देवी कुमारी, विष्णुवी, ब्रम्हायणी, महेश्वरी (गंगाजु ) दाहिने हातमा डमरु लिएर नृत्यमा संलग्न हुन्छन् ।

चौथो चरणमा गणेश एक्लै दाहिने हातमा सानो बञ्चरो लिएर आकर्षक नृत्य गर्छन् । यस पछि पाँचाँ चरणमा दुई बाल कलाकार भुच्चा र कवाको नृत्य हुन्छ भने अन्तिम चरणमा दागिनी एक्लै एक हातमा चिराग र एक हातमा कलः (पूजा सामग्री राख्ने भाँडो) लिएर नृत्य गर्छिन् ।

विभिन्न चरणको नाच सम्पन्न गर्न सामान्यतया चार-पाँच घन्टा लाग्ने र सङ्गीत तथा गायनको ढाँचा पनि फरक फरक हुन्छन् ।

नेपालको काठमाडौँ, भक्तपुर लगायतका स्थानमा हुनै भैरब नृत्य र पोखराको भैरब नृत्य भिन्नभिन्न किसिमका रहेका छन् । यो नाच पहिले पहिले बाह्र्र वर्षमा एकचोटि देखाउने गरिएकामा २०२९ सालदेखि संस्थागत रुपले व्यवस्थित गर्दै ६-६ वर्षमा देखाउन थालिएको हो ।

यस नाचको सञ्चालन गर्न भैरब सांस्कृतिक संरक्षण समिति गठन गरी त्यसअन्तर्गत भैरब नृत्य प्रदर्शन व्यवस्थापन समिति गठन गर्ने गरिएको छ । घर, समाज वा टोलमा नाच प्रदर्शन गरे कुनै पनि अनिष्टबाट बच्न सकिने जनविश्वासका आधारमा विभिन्न व्यक्तिले समितिको नियमअनुसार आफ्नो घर तथा टोलमा नाच लैजाने गर्दछन् । हरेक पटक नाच देखाउन वाद्यवादक, रागी, नर्तक, स्वयम्सेवक, पुजारी गरेर एकसयभन्दा बढी जनशक्ति एकैचोटि परिचालित हुन्छन् भने यसको नाच निकाल्ने बेलामा २०० देखि २५० जति जनशक्ति तयारी अवस्थामा रहेका हुन्छन् ।

नाच सुरु गर्न नै एक–डेढ महिना पहिले नाट्येश्वरको पूजा गरेर तालिमसमेत सञ्चालन गर्न आवश्यक पर्दछ । उक्त तालिम मूल गुरुमार्फत अन्य कलाकारलाई दिइन्छ ।

आफ्नै विशिष्ट मौलिकता रहेको यो नृत्यको निरन्तरताका लागि सबैको सकारात्मक सहयोग अपरिहार्य छ ।

Social Media:
Facebook:   / hellobobshai  
Instagram:   / hellobobshai  
Tiktok: https://vm.tiktok.com/ZGJh7ssBE/

Please like, share, and leave your thoughts on the video. For more videos like this, do subscribe if you haven't already.

Unauthorized copy and upload of the video is strictly prohibited. (Link sharing and/or Embedding to websites is allowed)