Pertevniyal Valide Sultan Camii, Sultan II. Mahmut'un eşi ve Sultan Abdülaziz'in annesi olan Pertevniyal Valide Sultan tarafından yaptırılan cami. Cami 1869-1871 yılları arasında inşa edildi. Planlarını Sarkis Balyan'ın çizdiği, hazırlanmasına Hagop Balyan'ın katıldığı da bilinmektedir. Mimarı Montani'dir. Çizim işlerinde, desinatör Osep çalışmıştır. Uygulama ve şantiye yönetimi için Bedros Kalfa ve duvarcı Ohannes ile dülger kolbaşısı Dimitri görevlendirilmiştir. Caminin, neogotik tasarımıyla klasik camilerden oldukça farklı bir mimarisi vardır. Devlet ileri gelenlerinin, din bilginlerinin, hocaların katılımıyla düzenlenen büyük bir törenle temeli atıldı. Pertevniyal Sultan temel atma töreninini meydanı görebilen bir evin penceresinden izledi. Tek şerefeli iki minaresi, Dolmabahçe Camii'nin minarelerinden daha geniş tutulmuştu. İç mekân bakımından da bu camiden daha genişti. Tek kubbesi yüksek, fakat küçüktür. Neogotik yüzey bezemeleri bu camiye ayrı bir güzellik kazandırır. Aynı bezeme zenginliği ve güzellik caminin iç kısımları için de geçerlidir. Altın yaldızla parlatılan mavi rengin egemen olduğu kalem işi süslemeler, iç mekanı baştan sona süslemektedir. Caminin Aksaray Meydanı'na bakan avlu kapısı, İstanbul'daki camiler için pek alışılmadık ve aynı zamanda da göz kamaştırıcıdır. Bu kapı Osmanlı taş oyma sanatının nadide ürünlerindendir. 1956-59 arasındaki Aksaray Meydanı düzenlenmesi esnasında sebil gibi camiye ait bazı unsurlar kaldırılmış veya yeri değiştirilmiştir. Caminin çevresindeki eserler bir çeşme, bir kütüphane ve Pertevniyal Sultan'ın kendi için yaptırdığı türbeden oluşmaktadır. Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesi'ne taşınmıştır. Trafikten en çok etkilenen cami bu camidir. Caminin kahyası Hüseyin Bey cami masrafı olarak 7961 kese 396 kuruş 10 para harcamış; üç ayrı temel çukuruna olmakla 3225 lira temele gömülmüştür. (İstanbul, s.121)


Pertevniyal Valide Sultan Mosque is a mosque built by Pertevniyal Valide Sultan, the wife of Sultan Mahmut II and mother of Sultan Abdulaziz. The mosque was built between 1869-1871. It is also known that the plans were drawn by Sarkis Balyan and that Hagop Balyan participated in its preparation. The architect was Montani. Designer Osep worked on the drawings. Bedros Kalfa, mason Ohannes and carpenter foreman Dimitri were assigned for the implementation and construction site management. The mosque has a very different architecture from classical mosques with its neo-Gothic design. The foundation was laid with a great ceremony held with the participation of state dignitaries, religious scholars and clerics. Pertevniyal Sultan watched the foundation-laying ceremony from the window of a house overlooking the square. Its two minarets with a single balcony were wider than the minarets of Dolmabahçe Mosque. It was also wider than this mosque in terms of interior. Its single dome is high but small. Neogothic surface decorations give this mosque a distinct beauty. The same richness and beauty of decoration is also valid for the interior of the mosque. The blue colored hand-drawn decorations, which are dominated by gilded gold, decorate the interior from beginning to end. The courtyard door of the mosque, which overlooks Aksaray Square, is quite unusual for mosques in Istanbul and at the same time dazzling. This door is one of the rare products of Ottoman stone carving art. During the arrangement of Aksaray Square between 1956-59, some elements belonging to the mosque, such as the fountain, were removed or relocated. The works around the mosque consist of a fountain, a library and the tomb built by Pertevniyal Sultan for himself. Its library was moved to the Süleymaniye Library. This mosque was the most affected by traffic. The mosque's steward Hüseyin Bey spent 7961 bags 396 kuruş 10 para as the mosque's expenses; 3225 liras were buried in the foundation, in three separate foundation pits. (Istanbul, p.121)