“ลงสรงนางเบญกาย”
นาฏยสร้างสรรค์ ประกอบการบรรยายหัวข้อ การบรรจุเพลงรำลงสรงทรงเครื่องของตัวนางโขน โดย ดร.ธำมรงค์ บุญราช นักวิชาการละครและดนตรีปฏิบัติการ สำนักการสังคีต ในงานสัมมนา วิจัย วิจักขณ์ นำเสนอผลงานทางวิชาการของกรมศิลปากร ประจำปี ๒๕๖๕
วันที่ ๓๑ มกราคม ๒๕๖๖ ณ ห้องประชุมใหญ่ หอสมุดแห่งชาติ
ประพันธ์บทและบรรจุเพลง : ดร.ธำมรงค์ บุญราช นักวิชาการละครและดนตรีปฏิบัติการ
ประดิษฐ์ท่ารำและกำกับการแสดง : อ.เสาวรักษ์ ยมะคุปต์ นาฏศิลปินอาวุโส


“รำลงสรงนางเบญกาย” เป็นผลงานสร้างสรรค์รำเดี่ยวมาตรฐานตัวนางชุดหนึ่ง ที่ถ่ายทอดลีลาท่ารำลงสรงทรงเครื่องของตัวนางเบญกาย ออกแบบและประดิษฐ์ท่ารำโดย นางสาวเสาวรักษ์ ยมะคุปต์ นาฏศิลปินอาวุโส สำนักการสังคีต กรมศิลปากร โดยขยายบทการแสดงเพิ่มเติมจากการแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์ ตอนนางลอย
​เนื้อหาของการเเสดงชุดนี้ กล่าวถึงนางเบญกาย พระธิดาของพิเภกและนางตรีชฎา ได้รับพระราชบัญชาจากทศกัณฐ์ เจ้ากรุงลงกา ผู้เป็นพระปิตุลา ให้แปลงกายเป็นนางสีดา ทำตายลอยน้ำไปที่หน้าพลับพลาของพระราม ฝ่ายนางเบญกาย กลัวพระราชอาญาของทศกัณฐ์ อีกทั้งยังไม่เคยเห็นรูปร่างหน้าตาของนางสีดามาก่อน จึงทูลขอไปดูรูปร่างหน้าตาของนางสีดาที่สวนขวัญเพื่อจะได้แปลงกายให้ถูกต้อง ฝ่ายทศกัณฐ์ดีพระทัยเป็นอย่างยิ่ง จึงได้พระราชทานเครื่องแต่งกายและเครื่องยศให้กับนางเบญกาย อีกทั้งยังจัดขบวนพระวอช่อฟ้าให้นางเบญกายนั่งไปยังสวนขวัญเพื่อไปดูรูปโฉมของนางสีดาอีกด้วย
​ด้วยเหตุนี้ เมื่อนางเบญกายได้รับพระราชทานเครื่องแต่งกายและเครื่องยศจากทศกัณฐ์แล้ว จึงได้เสด็จเข้ายังห้องสรงเพื่อแต่งองค์ทรงเครื่องก่อนจะเสด็จมาขึ้นพระวอ ดังปรากฏในบทพากย์ - เจรจาของเก่า ความว่า
​
“ทรงพระสำรวลคิกคิกกระดิกพระเพลา ว่าเออเออช่างดีจริงนะเจ้าเบญกาย มาเอาสร้อยสังวาลพรรณรายนี้ไปสวมทรง เอามงกุฎกับธำมรงค์วงนี้ไปสวมใส่…
เบญกายน้อมเกล้า ฯ รับพระราชทานเครื่องทรงมงกุฎสร้อยสังวาลและธำมรงค์ น้อมประณตบาทบงสุ์ถวายบังคมลาเข้าห้องสรง จัดแจงแต่งองค์ทรงเครื่องเรืองอร่าม แล้วมาขึ้นวอสุวรรณอันงามตามตำแหน่งยศ…”

​การออกแบบนาฏยศิลป์ชุดนี้ นางสาวเสาวรักษ์ ยมะคุปต์ ได้ประดิษฐ์ท่ารำขึ้นใหม่ โดยยึดแนวทางการประดิษฐ์ท่ารำจากกระบวนท่ารำเพลงช้าเพลงเร็วและรำแม่บทใหญ่ของตัวนาง นอกจากนี้ยังได้นำกระบวนท่ารำแต่งองค์ทรงเครื่องของตัวนางชุดต่าง ๆ ในการแสดงโขนและละครใน อาทิ รำนางมณโฑทรงเครื่อง รำลงสรงนางศรีสุดา รำนางบุษมาลีทรงเครื่อง ฯลฯ เป็นต้น มาเป็นหลักในการประดิษฐ์ท่ารำ อีกทั้งได้ยังรับแรงบันดาลใจในการออกแบบท่ารำบางท่ามาจากภาพถ่ายท่ารำแม่บทใหญ่ในหนังสือตำราฟ้อนรำ ซึ่งแสดงแบบท่ารำโดย คุณหญิงอนินทิตา อาขุบุตร

​เครื่องแต่งกายของการแสดงชุดนี้ ผู้เเสดงแต่งกายด้วยชุดยืนเครื่องตัวนาง โดยใช้สีของชุดและเครื่องประดับต่าง ๆ ตามที่ปรากฏในบทประพันธ์ ได้แก่ ผ้าห่มนางสีเหลือง ผ้านุ่งสีแดง กำไลข้อมือรูปพญานาคลงยา กำไลต้นแขนและแหวนประดับบุษราคัม ทับทรวงประดับมรกต ฯลฯ นอกจากนี้ศิราภรณ์ยังกำหนดให้สวมรัดเกล้ายอดเพื่อให้มีความสอดคล้องกับบทบทพากย์ - เจรจาของเก่า รวมถึงบทประพันธ์ที่ประพันธ์ขึ้นใหม่ในครั้งนี้ ที่ได้กล่าวถึงการที่นางเบญกายได้รับพระราชทานมงกุฎจากทศกัณฐ์ จากการศึกษาค้นคว้าภาพถ่ายเครื่องแต่งกายของนางเบญกาย ทั้งจากการแสดงเก่าและจากภาพถ่ายเก่าการแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์ ตอนนางลอย ของชมรมโขนธรรมศาสตร์ พบว่าแต่เดิมนั้นได้กำหนดให้นางเบญกายใช้ศิราภรณ์รัดเกล้ายอดเช่นเดียวกัน แต่ทั้งนี้ถ้าหากนำการแสดงชุดนี้มาแทรกในการแสดงโขนหรือนำมาแสดงในโอกาสอื่น ๆ ครั้งต่อไป ผู้แสดงหรือผู้กำกับการแสดงสามารถปรับเปลี่ยนศิราภรณ์มาใช้รัดเกล้าเปลวตามแบบมาตรฐานกรมศิลปากรได้เช่นกัน โดยให้ขึ้นอยู่กับความเหมาะสมและความประสงค์ของผู้แสดงเป็นสำคัญ ซึ่งสามารถเลือกใช้ได้ทั้งสองแบบ
​การออกแบบบทการแสดงและเพลงที่ใช้ประกอบการแสดงชุดนี้ ดร. ธำมรงค์ บุญราช นักวิชาการละครและดนตรีปฏิบัติการ สำนักการสังคีต กรมศิลปากร เป็นผู้ประพันธ์บทและบรรจุเพลงขึ้นใหม่ทั้งหมด โดยศึกษาข้อมูลจากบทโขน บทละคร บทพากย์เจรจาเรื่องรามเกียรติ์ ตอนนางลอยของเดิม และได้กำหนดให้ร้องเพลงลงสรงโทนประกอบการลงสรงของนางเบญกาย ซึ่งโดยปกติทั่วไปแล้ว การรำสรงทรงเครื่องของตัวนางจะนิยมใช้แต่เพียงเพลงชมตลาดเท่านั้น การนำเพลงลงสรงโทนมาใช้ประกอบการรำลงสรงของตัวนางนี้ ปรากฏอยู่แต่ในการแสดงโขนเพียง ๓ ชุด คือ รำนางมณโฑทรงเครื่อง รำนางสีดาทรงเครื่อง และรำลงสรงนางเบญกาย

นักแสดง
เบญญาย : เสาวรักษ์ ยมะคุปต์
นางกำนัล : กนกกาญจน์ ฤกษ์มาก, ศศิวิมล วงศ์วิสุทธิ์อำไพ
นางถือโคม : ชัชลัยพร องอาจ, พัณณ์ซิตา พิพัฒน์ชุติพร
นางเชิญพานพระศรีและเครื่องราชูปโภค : มาริ ธีระวรกุล, ปภาวี จึงประวัติ
พนักงานรัวกรับ : ธนากร รัตนเลิศ
ตำรวจหวาย : บัญชา สุริเจย์
เขนยักษ์แบกพระวอสีวิกากาญจน์ : ศรุต นนทประดิษฐ์, สิบทิศ คาระวะ, ศุภชัย ศุภรกุล, พหุรงค์ อัครวงษ์, ธีรยุทธ จุลละปิยะ, เศรษฐพงศ์ ปั้นศิริ, อรรถพล อ่อนสุวรรณ, เสกสม พานทอง, เอกสิทธิ์ เนตรานนท์, เกริกชัย ใหญ่ยิ่ง
ช่วยฝึกซ้อมการแสดง
อัญชลิกา หนอสิงหา
อำนวยการฝึกซ้อม
ผชก.พงษ์พิศ จารุจินดา, ผชก.เจตน์ ศรีอ่ำอ่วม, ผชก.ปกรณ์ พรพิสุทธิ์, ผชก.วันทนีย์ ม่วงบุญ, น้ำทิพย์ ศิริมงคล
ควบคุมการจัดเครื่องแต่งกาย/หัวหน้างานพัสตราภรณ์และเครื่องโรง
ช่วยควบคุมการจัดเครื่องแต่งกาย/จัดเครื่องแต่งกาย/แต่งกาย : ชริตา ธนัทกุลภักดี, ม.ร.ว.รัศมีอาภา ฉัตรชัย
จัดเครื่องแต่งกาย/แต่งกาย : นพพร โหมดเทศ, เพ็ญศิริ โกมลวัจนะ, สุรชัย อุตสาหะเพียรกิจ,สกุณี แช่เฮ้ง,กนกกานต์ รุ่งรัตน์, อลงกรณ์ พวงแก้ว, ถนอมทรัพย์ สุขเจริญ, ปกรณ์ เหล็กเข็ม
จัดเก็บอุปกรณ์ : สิทธิพร พันทะสา, สุปรีชา สุทธพันธ์, อลงกรณ์ พวงแก้ว, อิทธิพล สุวรรณทีป
ธุรการงานแสดง : อัญชลิกา หนอสิงหา
ผู้อำนวยการกลุ่มนาฎศิลป์ : สิริวรรณ อาจมังกร